جنگ و صلح در اندیشه سیاسی فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 استادیار گروه علوم سیاسی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران

چکیده

درباره اندیشه فارابی تحقیقات بسیاری صورت گرفته است، اما نگاه او به جنگ و امنیت مغفول مانده است. این مقاله می‌کوشد به اجمال آرای فارابی را در خصوص جنگ و صلح از یک سو و از سوی دیگر امنیت و ناامنی را واکاوی کند. سوال این است که نسبت سرشت انسان با جنگ و امنیت چیست و از نگاه فارابی نسبت جنگ با عدالت چه بوده و جنگ عادلانه کدام است؟ فارابی در بحث از امور مدنی تقریباً مباحث را ذیل مفهوم فلسفی «غایت» پی می‌گیرد. زیرا کمال بالقوه بودن انسان زمینه غایت‌های گوناگونی را در بر دارد. جنگ ـ عادلانه یا ناعادلانه بودن آن ـ نیز از این زاویه اهمیت می‌یابد. از نگاه فارابی جنگی عادلانه است که در سمت‌وسوی تحقق غایت کمال انسانی باشد؛ وضعیت امن و ناامن نیز بر همین پایه تعریف می‌شوند. در این جستار موضوع جنگ در هندسه فکری فارابی، با روش تحلیل محتوای کیفی و به شیوه تحلیل فلسفی مطالعه می‌شود. در کنار آن آرای فارابی دربارۀ تنجیم نیز بررسی می‌گردد؛ چه اینکه در اندیشه قدیم، علم نجوم به‌مثابه یکی از علوم مقوّم امور نظامی و لشکرکشی لحاظ می‌شد.

کلیدواژه‌ها


ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1376). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، چاپ اول، طرح نو.
اخوان کاظمی، بهرام(1388). «امنیت در اندیشه فارابی و محقق طوسی»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال چهاردهم، تابستان، شماره 52.
افلاطون،(1354). قوانین، ترجمه محمد حسن لطفی، نشر صفی‌علیشاه.
ایمان، محمد‌تقی، و محمودرضا نوشادی(1390). «تحلیل محتوای کیفی»، عیار پژوهش در علوم انسانی، سال سوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1390، صفحه 15 ـ 44.
داوری اردکانی، رضا(1374). فارابی، طرح نو.
روزنتال، اروین آی. جی. (1388). اندیشه سیاسی اسلام در سده‌های میانه، علی اردستانی، قومس.
طباطبایی، سیدجواد(1383). زوال اندیشه سیاسی در ایران، نشر کویر.
طوسی، خواجه نصیرالدین(1373). اخلاق ناصری، به تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران، خوارزمی‌.
فارابی، ابونصر محمد(1371). سیاست مدنیه، ترجمه و تحشیه سید جعفر سجادی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ، دوم.
الفارابی، ابونصر(1976). القول فی التالیف و التناسب، (در: المنطقیات) مطبعه دارالکتب و الوثائق القومیه.
ــــــــــــــــ (1990). المنطق (الامکنه المغلطه)، تحقیق و تقدیم و تعلیق، رفیق العجم، بیروت، دارالمشرق.
ــــــــــــــــ (1991). آراء اهل المدینه الفاضله، (قدم له و علق علیه، البیر نصری نادر)، بیروت‌، دارالمشرق.
ــــــــــــــــ (1896). تلخیص النوامیس افلاطون، در: رسائل فلسفیه (حققها و قدم لها، عبدالرحمن بدوی)، دارالاندلس.
ــــــــــــــــ . رساله فضیله العلوم، عثمانی، بی‌نا، بی‌تا.
ــــــــــــــــ (1405). فصول منتزعه (حققه و قدم له و علق علیه فوزی متر نجار)، بیروت، دارالمشرق، ایران، المکتبة الزهرا.
بحرانی، مرتضی و ابوالفضل شکوری (1387). «بررسی زبانی نسبت دوستی و ریاست در اندیشه سیاسی فارابی»، تحقیقات فرهنگی ایران، زمستان ، دوره 1، شماره 4.
بحرانی، مرتضی (1393). «بدایت و نهایت دوستی مدنی در فلسفه فارابی»، مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، دوره 6، شماره 2.
قادری، حاتم(1388). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران، سمت.
کرون، پاتریشیا(1389). تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، مسعود جعفری، انتشارات سخن.
مهدی، محسن(1378). «مدینه فاضله فارابی»، در مجموعه مقالات سمینار تاریخ علم در اسلام و نقش دانشمندان ایرانی، به کوشش محمدعلی شعاعی و محسن حیدرنیا، انتشارات بین المللی الهدی.
نساج، حمید(1393). «آسیب‌شناسی بومی سازی نظام فلسفی-سیاسی فارابی»، پژوهشهای سیاست اسلامی، سال دوم، شماره پنجم، بهار و تابستان.
نظامی عروضی سمرقندی(1388). احمد‌بن‌عمر، چهار مقاله، به تصحیح علامه محمد قزوینی و تعلیقات دکتر معین، صدای معاصر،
Santayana, George (1922). Soliloquies in England and Later Soliloquies, CONSTABLE AND COMPANY LTD, Londen.