مقایسۀ قواعد حاکم بر ممنوعیت سلاح‌های کشتار جمعی در حقوق بشردوستانه و اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران

چکیده

سلاحْ ابزاری کهن در دست بشر برای دفاع یا تهاجم بوده است. در جنگ‌ها از سلاح‌هایی استفاده شده که وحشیانه و بی‌رحمانه بوده و آسیب‌های بیش از اندازه و غیرلازمی بر بشریت وارد کرده است و با این سلاح‌ها، هزاران انسان بی‌گناه به خاک و خون کشیده شد‌ه‌اند. همین موضوع سبب شده دلسوزان جامعۀ بشری برای کاهش مصائب و ویرانی‌های جنگ، با هدف حمایت از حقوق نظامیان و غیرنظامیان، قواعد و مقررات بشردوستانه‌ای را تدوین نمایند. در این راستا، مهم‌ترین تأکید این قواعد بر محدویتِ و ممنوعیت حق طرفین مخاصمه در انتخاب و استفاده از برخی تسلیحات، از جمله سلاح‌های کشتار جمعی بوده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ می­ دهد که از دیدگاه اسلام و حقوق بین‌المللی بشردوستانه، قواعد حاکم بر ممنوعیت سلاح‌های کشتار جمعی شامل چه مواردی می‌شود؟ نتیجه­ به دست آمده این است که اسلام بسیار جامع­ تر و کامل‌تر بر ممنوعیت ساخت، تولید وکاربرد سلاح‌های کشتار جمعی تأکید کرده است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
نهج البلاغه [(1379). ترجمۀ محمد دشتی، تهران، مشهور].
بوآزار، مارسل (1362). انسان‌دوستی در اسلام، ترجمۀ محمدحسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران، طوس. 
تقی‌زاده اکبری، علی (1386). قوانین و مقررات جنگ و صلح در اسلام، قم، زمزم هدایت.
جعفری، سیداصغر (1394). تحلیل ابزارها و روش‌های ممنوعه در جنگ از دیدگاه اسلام و حقوق بشردوستانه بین‌المللی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
حر عاملی، محمدبن‌حسن (1412ق). الوسائل الشیعۀ الی تحصیل مسائل الشریعۀ، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.
حمیدالله، محمد (1386). سلوک بین المللی دولت اسلامی، ترجمۀ سیدمصطفی محقق داماد، مرکز نشر علوم اسلامی.
رحمانی، محمد (1386). «نقش اصول و قواعد اسلامی در توسعۀ حقوق بشردوستانه»، مجموعه مقالات همایش اسلام و حقوق بین المللی بشردوستانه، تهران، جمعیت هلال احمر.
روسو، شارل (1374)، حقوق مخاصمات مسلحانه، ترجمۀ سیدعلی هنجنی، تهران، دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی [ج2].
الزحیلی، وهبه (ژوئن2005م). «اسلام و حقوق بشردوستانه»، مجلۀ بین‌المللی صلیب سرخ، ش858،
شیبانی، محمدبن‌حسن (1975م). السیّر الصّغیر، بیروت، الدار المتحدۀ للنشر.
ضیایی بیگدلی، محمدرضا (1380). حقوق جنگ (حقوق بین الملل مخاصمات مسلحانه)، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
ـــــــــــــــــــــــ (1394). حقوق بین الملل بشردوستانه، تهران، گنج دانش.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374).  المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل‎بن‌حسن (بی‌تا). تفسیر مجمع البیان، ترجمۀ هاشم رسولی، تهران، فراهانی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1383). فقه سیاسی [ج5]: حقوق و قواعد مخاصمات مسلحانه در حوزۀ جهاد اسلامی و حقوق بین‌الملل اسلام، تهران، امیرکبیر.
عمید زنجانی، عباسعلی (1383). فقه سیاسی [ج6]: اصول و مقررات حاکم بر مخاصمات مسلحانه، تهران، امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــــــ (1388). مبانی حقوق بشر در اسلام و دنیای معاصر، تهران، مجد.
قطب‌الدین راوندی، سعید‌بن‌عبدالله (1405). فقه القرآن، قم، کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
کلینى، محمّدبن‌یعقوب (1408). اصول کافى، تهران، مکتبة الاسلامیۀ.
کاسسه، آنتونیو (1375). نقش زور در روابط بین الملل، ترجمۀ مرتضی کلانتریان، تهران،آگه.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار، بیروت، مؤسسۀ دار احیاء التراث العربی.
محقق داماد، سیدمصطفی (1383). حقوق بشر دوستانه بین‌المللی، رهیافت اسلامی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
مطهری، مرتضی (1374). اسلام و مقتضیات زمان [ج1]، قم، صدرا.
ـــــــــــــــــــــــ (1361). جهاد، قم، دفتر انتشارات اسلامی
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیۀ.
ممتاز، جمشید (1377). حقوق بین الملل سلاح های کشتار جمعی، ترجمۀ امیرحسین رنجبریان، تهران، دادگستر.
ممتاز، جمشید و فریده شایگان (1393). حقوق بشردوستانه بین‌المللی در برابر چالش‌های مخاصمات مسلحانۀ عصر حاضر، تهران، موسسه حقوقی شهر دانش
نجفی، محمدحسن (1368). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیۀ.
Bledsoe, Robert L. and Boczek, Boleslaw A (1987), The International Law Dictionary, ABC-CLIO, Santa Barbara California, Oxford, England.
Boothby, William H. (2009). Weapons and The Law of Armed Conflict, New York, Oxford University Press.
Dinstin, Yoram (2004), The Conduct of Hostilities under the Law of International Armed Conflict, Cambridge University Press.
Fleck, Dieter (2009), The Handbook of International Humanitarian Law, Oxford, Oxford University press.
Hamid, Sultan (1988), Islamic Conception of Humanitarian Law, in International Dimensions of Humanitarian Law, Geneva, Henry Dunant institute.
Henckaerts, Jean- Marie and Doswald-Beck, Louise (2005), Customary International Humanitarian Law, Cambridge, the United Kingdom at the University Press.
ICRC (2004), What is International Humanitarian Law?, www.icrc.org/eng/assets 07/2004.
Kiss, Alexander and Shelton, Dinah (2004), International Environmental Law, New York, Transnational Publishers , Inc.
Mohaghegh Damad, S. Mostafa(2005), Protection of Individuals in Armed Conflict under International and Islamic Laws, New York, Global Scholarly publications.
Documents                           
Convention on Military or Any Other Hostile Use of Environmental Modification Techniques,  (ENMOD).
Geneva Convention I for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field (1949).
Geneva Convention II for the Amelioration of the Condition of the Wounded, Sick and Shipwrecked Members of  Armed  Forces at Sea (1949).
Geneva Convention III Concerning the Treatment of Prisoners of War (1949).
Geneva Convention IV Concerning the Protection of Civilian Persons in Time of War (1949).
Geneva Protocol for the Prohibition of the Use in War of Asphyxiating, Poisonous or Other Gases and of Bacteriological Methods of Warfare, (1925).
Hague Convention (IV) Respecting the Laws and Customs of War on Land (1907), and Annex to the Convention : Regulations Concerning the Law and Customs of War on Land.
 
St Petersburg Declaration Renouncing the use, in time of war, of Explosive Projectiles under 400 Grammes weight, 1868.
Convention of 10 April 1972 on the Prohibition of the Development, Production and Stockpiling of Bacteriological (Biological) and Toxin Weapons and on their Destruction Biological Weapons convention (BWC).
Protocol of 8 June 1977 Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and Concerning the Protection of Victims of International Armed Conflicts (AP I).
 Protocol of 8 June 1977 Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and Concerning the Protection of Victims of Non- International Armed Conflicts (AP II).
Convention of 13 January 1993 on the Prohibition of the Development, Production, Stockpiling and Use of Chemical Weapons and on their Destruction. (CWC)